Dossiersubsidie: Binnenkijken bij het aanmeldcentrum in Ter Apel

Als Martijn Klungel als jonge journalist van RTV Noord voor het eerst bij het aanmeldcentrum in Ter Apel komt, het zal rond 2019 zijn geweest, spreekt hij een COA-medewerker die op feestjes niet meer vertelt waar ze werkt. De opmerking intrigeert hem. “Ik wilde toen al graag binnenkijken om te kunnen laten zien wat daar gebeurt”, blikt hij terug.

Die wens groeit in de jaren erna, als Klungel als journalist steeds opnieuw de drukte ziet, de crisis die steeds groter wordt, mensen die buiten moeten slapen. “Ik wilde laten zien aan de rest van het land dat het zo niet langer kan. In Ter Apel worden al die problemen opgevangen en hoe dat gaat blijft grotendeels onzichtbaar. Daar wilde ik iets aan doen.”

Geen makkelijk uitvoerbaar plan, de opvang is doorgaans een gesloten bolwerk. Desondanks schrijft hij een plan en levert het in bij de woordvoerder van het COA. Niet veel later wordt hij uitgenodigd voor een gesprek met Tilly Stigters, de regiomanager in Ter Apel. Veel overredingskracht blijkt niet nodig, tot zijn verrassing zegt ze meteen in het begin van het gesprek dat hij toestemming krijgt om te komen filmen.

Journalistieke dilemma’s

Niet dat alles makkelijk verliep. “Allereest, we wilden all access”, zegt Klungel. “Alles zien, alles mogen filmen. Daar ging het COA ook mee akkoord maar in de praktijk was dat soms wel lastig. Zo was er eens een dronken asielzoeker die nogal tekeerging, dat zie je in de eerste aflevering. De cameraman zette steeds een stapje dichterbij en daar werd de woordvoerder van het COA zenuwachtig van. Dat was een spannend moment.

Het kwam goed, vertelt hij. “We hebben afgesproken dat wij gewoon laten zien wat er gebeurt. En dat snapte de woordvoerder, zij wilde niets verbergen. Daardoor lukte het.” Toch kozen Klungel en zijn cameraman er één keer bewust voor om wél een stap terug te doen. “Er was een overlastgever die nogal uit z’n plaat ging op het moment dat hij de camera zag. Toen zijn we gestopt met filmen. Dat vroeg het COA trouwens niet aan ons, het was onze eigen beslissing.”

De beelden van het voorval zouden toch niet representatief zijn, zegt Klungel. “Zonder die camera was de man waarschijnlijk veel rustiger gebleven.” En hij merkte het vaker, dat het uitmaakt of je met of zonder een camera rondloopt. “Mensen reageren op die camera. De eerste tijd ben ik er dan ook naar toe gegaan zonder een cameraman. Ik heb rondgekeken, gezien hoe alles ging, gesproken met veel mensen. Gezocht naar personen die het verhaal goed konden vertellen. En pas daarna zijn we gaan filmen.”

Bovendien zijn veel asielzoekers onherkenbaar gemaakt. Klungel: “Het kan voor sommigen gevaar opleveren als ze herkenbaar zijn. Er zijn bijvoorbeeld vluchtelingen uit Rusland die vrezen voor de veiligheid van hun familie. En er zijn ook asielzoekers die juist voor hun eigen familie op de vlucht zijn en die niet openbaar willen maken waar ze zijn. De asielzoekers die wel herkenbaar in beeld zijn, hebben we daar allemaal vooraf toestemming voor gevraagd.”

Heftige momenten

Het project maakte indruk op Klungel, vertelt hij. “Het was heftiger dan ik had verwacht. Sommigen gaan echt door een diep dal. Op de allereerste dag dat ik er was, was er een man die wasverzachter had gedronken. Toen vroeg ik me wel af waar ik aan begonnen was.”

Ook was het de eerste keer dat hij een groot project deed. “Alleen al het schrijven van het plan voor het COA heeft me twee weken gekost”, zegt hij. “En toen wist ik nog niet eens of ik subsidie zou krijgen, die aanvraag kwam daarna pas. Ik heb er veel vrije tijd in gestoken.” En ook de uitvoering kostte maanden tijd. “Ik heb eerst twee maanden zonder camera rondgelopen. Rondkijken, met mensen praten. Daarna heb ik vier thema’s gekozen en de scripts geschreven. Toen een half jaar filmen en tussendoor steeds monteren. En dan zit je met heel veel materiaal en moet je er nog iets van zien te maken. Daarbij kreeg ik gelukkig hulp van collega’s.

De Dossiersubsidie

De Dossiersubsidie was belangrijk, aldus Klungel, die als journalist in loondienst via de optie Vervangende Kracht subsidie kreeg voor het inzetten van twee vervangers die zijn reguliere taken tijdelijk overnamen. “Zo kon ik worden ontlast van mijn normale taken. Zonder die subsidie was dit project niet mogelijk geweest. Misschien had ik er een podcast van kunnen maken maar ja, ik wilde juist zo graag laten zíen wat er daar gebeurt.”

Het project leerde hem veel. “Ga uit van je onderbuikgevoel”, tipt hij anderen die een groot project willen doen. “Als je denkt dat ergens een verhaal in zit, is het vaak ook zo. En doorzetten is belangrijk. En maak intern goed duidelijk waar je mee bezig bent en dat je dus geen tijd hebt om andere klussen tussendoor te doen.” Ook werd hij door het project op zijn eigen vooroordelen gewezen. “Mijn beeld van minderjarige asielzoekers is veranderd. Ik dacht bij hen vooral aan overlast. Nu weet ik dat dat niet zo is.”

Klungel kijkt met een goed gevoel op het project terug. “We hebben veel reacties gekregen. Ik word regelmatig op straat aangesproken over dit project. Pas nog door een politieagent die het een mooie en integere serie vond. Mijn doel was om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen. Er gaan veel spookverhalen rond. Ik wilde laten zien wat er daadwerkelijk gebeurt. En dat is volgens mij goed gelukt.”

Nieuwsgierig naar het project van Martijn Klungel? Bekijk de vier afleveringen van Achter de poort bij RTV Noord. En hier lees je meer over de Dossiersubsidie (voor lokale en regionale freelancers) en over de Dossiersubsidie met optie Vervangende Kracht (voor lokale en regionale journalisten in loondienst).