Column | Tussen de regels

De telefoon gaat. Het is Rita Baroud, een 22-jarige journalist uit Gaza die nu in Amsterdam woont. “Netanyahu heeft net gezegd dat hij doorgaat met aanvallen op Palestina,” zegt ze. Zeven maanden geleden vluchtte ze uit Gaza; door de genocide is ze gaan schrijven. We zijn allebei fellows bij NIAS, het instituut dat journalisten en wetenschappers even rust gunt om langer aan ideeën te werken.

Ik sta naast het Olympisch Stadion. Een vriendin heeft net een marathon gelopen. Harde muziek, blije gezichten, het zweet dat glinstert in de zon. De kloof tussen deze wereld en die van Rita is bijna onvoorstelbaar. Wat zeg je tegen iemand die al zóveel zag, en nu dit er bovenop krijgt? Ik ben een vrouw van woorden, maar als het om Rita gaat lukt het me zelden iets zinnigs te zeggen. Aan welke woorden heeft zij iets?

*

Een paar maanden geleden zag ik een YouTube-video waarin Elon Musk zegt dat wereldvrede een gevaarlijk ideaal is. Eerst walgde ik ervan. Maar toen ik de “vredesdeal” van Donald Trump voor Palestina bekeek, begreep ik wat Musk bedoelde. Die deal erkende de Israëlische bezetting en bood economische ‘hulp’ in ruil voor het opgeven van zelfbeschikking.

Ik wist niet dat ook vrede besmet kon raken met neokolonialisme: vrede in ruil voor overgave. Het soort vrede waar Musk bang voor is, is precies de vrede die Palestina wordt aangeboden. In de video zegt hij bovendien dat wereldvrede vooruitgang in de weg staat.

Dat ene woord – vooruitgang – tekent alles.
Want vooruitgang voor wie?

Niet voor de Palestijnen die nooit aan tafel zaten toen de deal werd bedacht.
Niet voor de mensen die vluchten.
Niet voor de natuur die we blijven uitputten.
Niet voor de lucht die steeds benauwder wordt.

*

Wat Musk en Trump hardop zeggen, is eigenlijk een vergrootglas van wat ons systeem al decennia uitvoert. Journalistiek beschrijft vaak vooral symptomen: aantallen doden, verdragen, beleid. Maar onder die feiten ligt een wereld die tegelijk draait op groei én schaarste – een systeem waarin vooruitgang voor de één automatisch ongelijkheid voor de ander produceert.

Mijn eigen onderzoek naar Europees grensgeweld, met Griekenland als case study, raakt precies aan die vraag: hoe legitimeert Europa geweld aan de rand van het continent? De wonden en littekens die ik de afgelopen jaren zag zijn niet te rijmen met de Europese belofte van mensenrechten. Ook hier geldt: mensenrechten voor wie? Niet voor degene die aan de poort staat.

Bij NIAS zit ik soms aan tafel met mensen uit Nigeria, Oekraïne, Sri Lanka en Amerika. Die mengeling van perspectieven geeft lucht, maar confronteert ook. Het laat zien hoe relatief mijn ideeën over grenzen zijn, hoe geconditioneerd ook ik ben door een Europese bril. Want is het eigenlijk wel logisch dat we een redenering accepteren waarin de bewegingsvrijheid van de ander automatisch een bedreiging vormt voor de onze?

Een mede-fellow gaf me een oude kaart van Europa waarop alle grenzen anders lopen. “Everything shifts,” schreef hij achterop. Misschien is dat precies wat NIAS me leert: dat grenzen minder vanzelfsprekend zijn dan ze lijken, en dat de categorieën waarmee we de wereld indelen – veiligheid, vooruitgang, vrede – geen natuurwetten zijn maar keuzes.

Als ik naast Rita sta, of aan een grens, zie ik wat die keuzes betekenen voor echte lichamen. Dan besef ik opnieuw wat ik met geen enkel woord echt kan verzachten: zolang vooruitgang ongelijk wordt verdeeld, kan vrede nooit iets zijn dat we allemaal tegelijk ervaren. Tot die tijd zal ik nog lang zonder woorden staan, of naar ze op zoek gaan.

*